Zagrożenia w środowisku pracy – jak im zapobiegać?

17.6.2020

Czym jest bezpieczeństwo pracy? Jakie warunki powinno spełniać bezpieczne miejsce pracy? Jakie obowiązki w zakresie BHP ma pracodawca, a jakie pracownik? Czym są czynniki szkodliwe i jakie zagrożenia pojawić się mogą w miejscu pracy? Jak im zapobiegać?

Bezpieczeństwo pracy to zespół warunków, jakie powinny być zachowane w każdym zakładzie pracy, by pracownicy mogli wykonywać zadania zawodowe bezpiecznie i bez szkody dla zdrowia. Nadzorowaniem go zajmuje się Państwowa Inspekcja Pracy, która prowadzi kampanię „Bezpieczeństwo pracy zależy od Ciebie” skierowaną do pracowników i ich przełożonych, zatrudnionych w sektorach o wysokim poziomie zagrożeń zawodowych (czyli głównie w przemyśle przetwórczym). Jej celem jest zapobieganie wypadkom przy pracy spowodowanymi czynnikiem ludzkim – nieprawidłowym lub samowolnym zachowaniem pracownika, niewłaściwym posługiwaniem się urządzeniami, nieużywaniem sprzętu ochronnego. Elementem kampanii jest także promocja programów prewencyjnych PIP skierowanych do małych i średnich przedsiębiorstw.

Z kolei Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy jest autorem kampanii „Zdrowe i bezpieczne miejsce pracy”, w myśl której bezpieczeństwo i higiena pracy są kluczowe nie tylko dla pracowników oraz pracodawców, ale także dla całego społeczeństwa.

Sytuacja w Polsce w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy wygląda tak, że co roku średnio 88 500 osób odnosi obrażenia podczas wykonywania pracy, a 269 osób umiera na skutek wypadków przy pracy.

Bezpieczne miejsce pracy

Jednym z obowiązków pracodawcy w zakresie BHP jest zapewnienie pracownikom bezpiecznego miejsca pracy. Oznacza to, że pomieszczenia, w których pracują ludzie i ich wyposażenie powinny zapewniać im bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Rodzaj, liczba i wielkość pomieszczeń powinny być dostosowane do liczby zatrudnionych osób, a także stosowanych w zakładzie technologii, rodzajów pracy i warunków, w jakich praca jest wykonywana. Środowisko w miejscu pracy musi być odpowiednie do wykonywania konkretnych zadań pracowniczych – chodzi tu m.in. o wentylację, oświetlenie, strukturę budynku, toaletę i zaplecze do utrzymywania czystości.

Obowiązki pracodawcy i pracownika w zakresie BHP

Kodeks pracy jasno określa jakie obowiązki ma pracodawca, a jakie pracownik w zakresie BHP. Pracodawca ma większą odpowiedzialność – ponosi pełną odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie. Do najważniejszych obowiązków pracodawcy należą: organizacja pracy w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy, zapewnienie przestrzegania przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, reagowanie na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz rozwój polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym.

Natomiast pracownik ma prawo do powstrzymania się od wykonywania pracy i obowiązek niezwłocznego zawiadomienia o tym przełożonego w sytuacji, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom BHP i stwarzają bezpośrednie zagrożenie w pracy – zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika lub innym pracownikom. Ponadto pracownik ma obowiązek przestrzegania zasad BHP obowiązujących w zakładzie pracy, czyli musi znać przepisy i zasady BHP, brać udział w szkoleniach oraz wykonywać pracę zgodnie z przepisami BHP. Ma także obowiązek poddawania się wstępnym, okresowym i kontrolnym badaniom lekarskim z zakresu medycyny pracy.

Czynniki szkodliwe występujące w miejscu pracy

Są to czynniki, których oddziaływanie na pracownika może prowadzić lub prowadzi do powstania choroby zawodowej lub innego schorzenia bezpośrednio związanego z wykonywanym zajęciem. Czynniki te dzieli się na: chemiczne, fizyczne i biologiczne. Czynniki chemiczne są najliczniejsze – występują w postaci pyłu, pary, gazu, dymu – przedostają się do organizmu przez drogi oddechowe, a także przez usta i przewód pokarmowy oraz przez skórę. Czynniki fizyczne to niekorzystny mikroklimat, czyli zimno, gorąco, hałas i drgania. Natomiast do czynników biologicznych zalicza się bakterie, wirusy, grzyby i pasożyty.

Zagrożenie w pracy – wypadki przy pracy i choroby zawodowe

Wypadek przy pracy to nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, występujące podczas pracy lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń służbowych, a także podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia lub w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy między siedzibą zakładu pracy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Pracodawca ma obowiązek zapewnienia rozwoju polityki zapobiegającej takim zdarzeniom. Natomiast w przypadku wystąpienia takiego wypadku pracodawca musi podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie, udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym, ustalić okoliczności i przyczynę wypadku i zastosować środki zapobiegające kolejnym wypadkom. Musi również zawiadomić okręgowego inspektora pracy oraz prokuraturę w przypadku śmiertelnego, ciężkiego lub zbiorowego wypadku.

Choroba zawodowa to choroba, która jest spowodowana przez działanie czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w zakładzie pracy lub też sposobem wykonywania pracy. Choroby te są ujęte w wykazie chorób zawodowych. Zgłoszenia choroby dokonuje pracodawca, lekarz, pracownik lub były pracownik, a także dentysta. Dokonuje się go właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu i inspektorowi pracy. W związku z chorobą zawodową pracownikowi przysługują następujące świadczenia: zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek wyrównawczy, jednorazowe odszkodowanie, renta z tytułu niezdolności do pracy, renta szkoleniowa, renta rodzinna, dodatek pielęgnacyjny, dodatek do renty rodzinnej - dla sieroty zupełnej oraz pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne.

Jak zapobiegać zagrożeniom w miejscu pracy?

By zapobiegać zagrożeniom w pracy, należy przestrzegać przepisów i zasad BHP. Kluczowe znaczenie ma organizowanie szkoleń – wstępnym i okresowych, a także zatrudnienie specjalisty ds. BHP, który czuwa nad przestrzeganiem zasad.  

Pracodawca ma obowiązek przeszkolić pracownika w zakresie BHP przed dopuszczeniem go do pracy (szkolenie wstępne) i prowadzić okresowe szkolenia, które odbywają się w godzinach pracy i na jego koszt. Pracodawca także musi odbywać szkolenia z zakresu BHP, by posiadać aktualną wiedzę w tej dziedzinie.  

Szkolenie wstępne pracownik przechodzi przed przystąpieniem do pracy na danym stanowisku. Nabywa wiedzę i umiejętności niezbędne do wykonywania pracy zgodnej z zasadami BHP, zapoznaje się także z zagrożeniami występującymi na konkretnym stanowisku pracy. Szkolenie wstępne obejmuje instruktaż ogólny (przepisy BHP w kodeksie pracy i regulaminie pracy, zasady udzielania pierwszej pomocy) i stanowiskowy (warunki pracy na danym stanowisku). Z kolei szkolenia okresowe są powtarzane w czasie trwania zatrudnienia. Dzięki nim pracownicy przypominają sobie zasady BHP i poznają nowe, aktualne przepisy. Szkolenia okresowe są przeprowadzane z częstotliwością zależną od rodzaju i warunków wykonywania pracy.

Szkolenia takie prowadzą pracownicy służby BHP, osoby zatrudnione u pracodawcy wykonujące zadania tej służby albo sam pracodawca.

Specjalista ds. BHP kontroluje i ocenia warunki panujące w zakładzie pracy pod kątem bezpieczeństwa i higieny pracy. Tworzy instrukcje bezpieczeństwa obowiązujące na stanowiskach pracy, szacuje ryzyko wystąpienia chorób zawodowych, a gdy istnieje potrzeba wprowadzenia koniecznych zmian w instrukcjach, informuje o tym pracodawcę. Sprawdza również ważność przeglądu technicznego oraz stan sprzętu budowlanego i weryfikuje uprawnienia pracowników, którzy go obsługują.

Jeśli w zakładzie pracy zdarzy się wypadek, to uczestniczy w dochodzeniu, tzn. zabezpiecza miejsce zdarzenia i sporządza protokół. Gdy jest to wypadek ze skutkiem śmiertelnym jest zobowiązany powiadomić prokuraturę. Warto jednak wiedzieć, że za wszelkie wypadki na terenie zakładu pracy odpowiada wyłącznie pracodawca. Specjalista ds. BHP jedynie doradza w tym zakresie i nie ponosi odpowiedzialności za czyjeś niedopatrzenie.

By zostać technikiem BHP, wystarczy ukończyć półtoraroczną szkołę. Szczegółowe informacje na temat kształcenia na tym kierunku można znaleźć na stronie: https://zak.edu.pl/oferta-edukacyjna/szkoly-policealne/technik-bezpieczenstwa-i-higieny-pracy--technik-bhp-.